સીમંત સંસ્કાર : શું તમે જાણો છો કે હિંદુ ધર્મમાં ગર્ભવતી મહિલાઓનું કેમ કરવામા આવે છે શ્રીમંત, 16 સંસ્કારોમાંનો ત્રીજો સંસ્કાર સીમંત સંસ્કાર છે
સીમંત સંસ્કાર: આ સંસ્કારને પુંસાવન વિધિનું વિસ્તરણ માનવામાં આવે છે. જ્યારે પુંસવન સંસ્કાર વિભાવનાના ત્રીજા મહિનામાં કરવામાં આવે છે, ત્યારે સીમંત સંસ્કાર ચોથા, છઠ્ઠા કે આઠમા મહિનામાં કરવામાં આવે છે. મોટાભાગના વિદ્વાનો આ સંસ્કાર આઠમા મહિનામાં કરવાની તરફેણમાં છે. ચાલો આપણે સીમંત સંસ્કાર વિશે જાણીએ.
સીમંત સંસ્કારનું મહત્વ: નામ સૂચવે છે તેમ, આ અપગ્રેડેશન સીમંત અને અપગ્રેડેશનથી બનેલું છે. તેને સીમંત વાળ કહેવામાં આવે છે અને અપગ્રેડનો અર્થ વધારવાનો છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જ્યારે સ્ત્રી ગર્ભ ધારણ કરે છે, ત્યારે સમયની સાથે તેનામાં ઘણા ફેરફારો થાય છે. આઠમા મહિનામાં સીમંત વિધિ કરવામાં આવે છે. આ સમયે, સ્ત્રીની પીડા અને તેના સ્વભાવમાં ફેરફાર ઘણો વધી જાય છે, તેથી તેને માનસિક રીતે તૈયાર કરવાની જરૂર છે.
સીમંત સંસ્કાર : ગર્ભાધાન સંસ્કાર શું છે ? પહેલા તો ગર્ભાધાન શબ્દને સમજીએ. ગર્ભનું આધાન, એટલે કે ગર્ભ રહેવો તે ગર્ભાધાન છે. ગર્ભાધાન થવું અને સંસ્કારપૂર્વક ગર્ભને સ્થાપિત કરવો એ બંનેમાં ફર્ક છે.
સીમંત સંસ્કાર : આપોઆપ ગર્ભ રહી જવો તેમાં સંસ્કાર થતા નથી. પરંતુ ઇશ્વરને આહવાન કરીને, દેવતાઓને ગર્ભને આર્શીવાદ આપવા આમંત્રણ આપીને વિધિપૂર્વક પ્રાર્થનાસહ ગર્ભાધાન કરવું એ સંસ્કાર છે.
સીમંત સંસ્કાર : પશ્ચિમી રહેણીકરણીના અનુકરણથી આપણી સંસ્કૃતિનું ભારે પતન થયું છે. તેના ફળસ્વરૂપે સંસ્કારની જે જીવનપ્રક્રિયા ભારતમાં પ્રચલિત હતી, તે ભુલાઇ ચુકી છે. સોળ સંસ્કારોમાં રહેલા ઘણાખરાં સંસ્કાર લુપ્ત થઇ ગયા છે, અને તેમાં સૌથી પહેલો સંસ્કાર ગર્ભાધાન સંસ્કાર વિશે તો કોઇને ખ્યાલ સુઘ્ધાં નથી, કે સંસ્કાર કેવી રીતે કરવા ?
સીમંત સંસ્કાર : વિદેશી વિચારધારાથી પ્રભાવિત થઇ આપણે માત્ર વાસનાપૂર્તિને જ ગર્ભાધાન સાથે જોડી દીધી છે. પરંતુ તે માત્ર વાસનાપૂર્તિ નથી, પણ નવા જીવનનું બીજ રોપવાની ક્રિયા છે. તે બીજ કેવી રીતે, કેવી મનોદશામાં, કેવી લાગણી અને ભાવના સાથે રોપાય છે તેના પર નવા જીવનનો છોડ કેવો પાંગરશે તેનો આધાર છે. અને ઉત્તમ મનોભાવો સાથે બીજારોપણ કરવાની પ્રક્રિયા ગર્ભાધાન સંસ્કાર છે.
સીમંત સંસ્કાર : આ ધાર્મિક વિધિના બહાને પતિ પત્નીના વાળનો વર કરે છે જેથી તેને માનસિક શક્તિ મળે. આ સંસ્કારની માન્યતા પણ ખૂબ જ મજબૂત છે કે તે ગર્ભાવસ્થાને સુરક્ષિત રાખે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જો ચોથા, છઠ્ઠા કે આઠમા મહિનામાં ગર્ભપાત થાય છે, તો પછી ગર્ભાવસ્થાના અસ્તિત્વની કોઈ શક્યતા નથી, પરંતુ માતાના જીવનને પણ ઘણી વખત ખતરો છે. એટલા માટે આ સંસ્કાર છઠ્ઠા કે આઠમા મહિનામાં કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. એવું પણ માનવામાં આવે છે કે આ સંસ્કારનું એક મહત્વ એ છે કે તેનાથી બાળકનો માનસિક વિકાસ પણ થાય છે. કારણ કે આઠમા મહિનામાં તે માતાને સાંભળવાનું અને સમજવાનું શરૂ કરે છે. તેથી, જો માતાનું માનસિક સ્વાસ્થ્ય સારું હોય, તો બાળક પણ સારું રહે છે.
ગર્ભસંસ્કારનું મહત્વ શું છે?
આમ તો ગર્ભસંસ્કાર બાળકને લાખ પહોંચાડવા માટે હોય છે, પરંતુ તે માત્ર બાળકો પર જ કેન્દ્રિત છે એવું નથી. આ અભ્યાસ સુનિશ્ચિત કરે છે કે, માતા સ્વસ્થ રહે અને મનની સ્થિતિ સકારાત્મક બને. ગર્ભસંસ્કારના અભ્યાસ દ્વારા ગર્ભવતી મહિલાઓના આહાર અને જીવશૈલીમાં પરિવર્તન માટે પ્રેરવામાં આવે છે. આયુર્વેદ અનુસાર, ગર્ભ સંસ્કાર એક સ્વસ્થ બાળકને જન્મ આપવા માટેનો ઉત્તમ ઉપાય છે. આ માનસિક જ નહીં શારીરિક, ભાવનાત્મક આધ્યાત્મિક રૂપે પણ માતાની મનની સ્થિતિને જાળવી રાખવામાં મદદ કરે છે. આયુર્વેદિક ગર્ભસંસ્કાર ગર્ભવતી માતા માટે ધ્યાનમાં રાખવાના કેટલાક દિશા-નિર્દેશ અને સૂચનોની સલાહ આપે છે.
સીમંત સંસ્કાર : અમને આશા છે કે, આ લેખ તમને ગમ્યો હશે. આવા જ વધુ લેખ વાંચવા માટે જોડાયેલ રહો ગુજરાતી જાગરણ સાથે અને આ લેખને લાઈક અને શેર કરવાનું ભૂલતા નહીં. તમારાં મંતવ્યો અમને જણાવજો કમેન્ટ કરી. ઝડપી અને વિશ્વનિય સમાચાર માટે ડાઉનલોડ કરો ગુજરાતી જાગરણની ન્યૂઝ એપ.
સીમંત સંસ્કાર વિધિ: એવું માનવામાં આવે છે કે પતિએ પત્ની સાથે મળીને તેઓએ ઓમ ભુર્વિનાયમી, ઓમ ભુવિનાયામી, ઓમ ભુર્વિનાયમીનો જાપ કરવો જોઈએ. આ પછી પતિએ આ મંત્રનો જાપ કરવો જોઈએ-
યેનાદિત: સીમાનમ્ નવતિ પ્રજાપતિર્મહતે સૌભગે।
તેનહમસ્યાઉ સીમાનમ્ નાયમ પ્રજાસમય જર્દિષ્ટિમ ક્રુનોમી.
તેનો અર્થ એ છે કે જે રીતે તેના પતિ પ્રજાપતિએ દેવોની માતાને હાંસિયામાં ધકેલી હતી, તે જ રીતે, તરુણાવસ્થા પછી મારા બાળકના લાંબા આયુષ્યની ઇચ્છા રાખતા, હું મારી ગર્ભવતી પત્નીના હાંસિયામાં ધકેલવાના સંસ્કાર કરું છું. આ પદ્ધતિ પૂર્ણ કર્યા પછી, ગર્ભા સ્ત્રીએ પરિવાર અથવા પાડોશમાં વૃદ્ધ બ્રાહ્મણ અથવા વૃદ્ધ મહિલાના આશીર્વાદ લેવા જોઈએ. આશીર્વાદ પછી, ગર્ભા સ્ત્રીને ખીચડીમાં સારી રીતે મિશ્રિત ઘી સાથે ખવડાવવાનો કાયદો પણ છે. આ વિશેનો ઉલ્લેખ શાસ્ત્રોમાં પણ જોવા મળે છે
તે પશ્યસિત્સિત્યુક્વા પ્રજામિતી વચાયેત તન સા સ્વ.
ભુજજિત વીરસૂર્જીવપત્નીતિ બ્રાહ્મણ્ય મંગલભિર્વાગ્ભિ પસીરન।
તેનો અર્થ એ છે કે ખીચડી ખવડાવતી વખતે, સ્ત્રીને પૂછવામાં આવ્યું કે તે શું જુએ છે, તો તે જવાબ આપે છે કે હું બાળક જોઉં છું, તે પછી તે ખીચડીનું સેવન કરે છે. સમારોહમાં ઉપસ્થિત મહિલાઓ પણ તમને ફરીથી આશીર્વાદ આપે છે કે તમે સારા થાઓ, તમને સુંદર સ્વસ્થ બાળકો મળી શકે અને તમે ભાગ્યશાળી બનો. આજ કારણે 16 સંસ્કારમાં નો ત્રીજો સંસ્કાર શ્રીમંત સંસ્કાર કરવા માં આવે છે
